کد QR مطلبدریافت صفحه با کد QR

شبهه ابن‌حجر درباره سرداب امام زمان (عج) و ردّیه‏ هاى منظوم آن

احمد رنجبرى حیدرباغى

27 آبان 1393 ساعت 9:18



چکیده
از جمله شبهاتی که از سوی اهل‌سنت دربارۀ موضوع مهدویت صورت گرفته، زندگی امام زمان سرداب منزل امام حسن عسکری است. پرسش شبهه‌آمیز برخی معاندان این است که چگونه امام مهدی بدون آب و غذا به زندگی خود در این سرداب ادامه می‌دهد؟ حال آن‌که هیچ‌گاه شیعیان سرداب غیبت را مکان زندگی و نیز محل شروع ظهور و خروج حضرت حجت ندانسته‌اند و در آثار خود به نقد و بررسی این اتهامان پرداخته‌اند. از جمله کسانی که به این شبهه و اتهام دامن زده، ابن‌حجر هیثمى مکى (909 - 974ق) است.
وی در کتاب الصواعق المحرقة على أهل الرفض والضلال والزندقة با آوردن دو بیت، وجود امام زمان و زنده بودن ایشان را به سخره گرفته است. در مقابل، عالمان شیعه و حتی دانشوران اهل‌سنت نیز در آثار خود به این شبهه به نظم و نثر پاسخ داده‌اند. در این نوشتار، ردّیه‌های منظوم سروده شده توسط چهارده تن از علمای شیعه به همراه شرح مختصر زندگی و آثار آنان گنجانده شده است.

مقدمه
دفاع از عقاید حق، تاریخچه‏اى بسیار گسترده دارد که به پژوهش‏هاى مفصل نیازمند است. در این گفتار به پاسخ‏هاى منظوم گروهى از عالمان شیعه به کلام منظوم ابن‌حجر هیثمى مکى مى‏پردازیم که عقیده شیعه به امام عصر را بر پایه گزارش‌های نادرست و بی‌پایه مورد استهزا قرار داده است. ابن‌حجر در باب یازدهم الصواعق المحرقة _ که درباره فضایل اهل‌بیت است _ در ذیل دوازدهمین آیه مورد بحث _ یعنی آیه «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ» (زخرف: 31) _ می‌نویسد:
این آیه دربارۀ مهدی است و ایشان از نسل اهل‌بیت پیامبرند. ... این آیه در این صورت دلالت بر برکت در نسل فاطمه و علی است. (هیثمی، 1997: ج2، 469)
سپس وی احادیثی را درباره ازدواج حضرت فاطمه و علی و ویژگی‌های امام مهدی از منابع اهل‌سنت نقل می‌کند و در نهایت به بیان دیدگاه شیعه دربارۀ امام مهدی و مصداق آن، امامت کودک، باورمندی شیعه به زندگی و خروج مهدی از سرداب سامرا می‌پردازد، آن‌گاه آن‌ها را به نقد می‌کشد و در این میان با ذکر دو بیت، اندیشه مهدویت شیعی را به چالش می‌کشد. ابن‌حجر مستمسک خود در این دو بیت را اعتقاد شیعه به زندگی امام مهدی در سرداب قرار داده و به نتیجه این اعتقاد _ که زیستن بدون آب و غذا و طول عمر است _ معترض شده است.
این در حالی است که اصل ادعای اعتقاد شیعه به زندگی امام در سرداب مورد پذیرش شیعیان نیست و در هیچ کتاب شیعی چنین مطلبی نیامده است. بررسی حقیقت مسئله سرداب و شبهات مرتبط با آن از عهده این مقاله خارج است (برای مطالعۀ بررسی‌های مرتبط با سرداب، نک: نورى طبرسی، : 209 به بعد؛ امین، 1403: ج2، 62؛ خرسان 1426، صفحه 18 - 28).
دو بیت نظم ابن‌حجر از این قرار است:
ما آنَ للسَردابِ أن یَلِدَ الذی
سَمَّیتُمُوهُ بِزَعمِکُم إنساناً
تَبّاً لَکُم وَعَلى عُقولِکُمُ العَفا
ثَلَّثتُم العَنقاءَ وَالغیلانا

(هیثمی، 1997: ج2، 483)
ترجمه: گاهِ آن نشده که سرداب، آن‌که را به زعم خویش انسان مى‏پندارید بزایَد؟ واى بر شما و عقل‌هاى بى‏خاصیتتان که «عنقا» و «غول» را سه‌تا کردید.
این دو بیت در منابع به ابن‌حجر هیثمى مکى، شهاب‌الدین ابوالعباس احمد بن محمد (909 - 974 ق) نسبت داده شده است. با این‌که در الصواعق المحرقة هیچ تصریح و تلویحى مبنى بر نسبت این ابیات به ابن‌حجر وجود ندارد، خود وی شاعر این قطعه شناخته شده است. در هر حال، ابن‌حجر به هنگام نقل این قطعه در کتاب خود، شاعر آن را مى‏ستاید. این ابیات با اندکى اختلاف در منابع بعدى نیز وجود دارد.
ابیات یادشده در برخى از منابع (مرعشى و همکاران، 1382: ج31، 234 - 235؛ مهدی‌پور، 1375: 383 - 384؛ طالعی، 1390: 415) به اشتباه به ابن‌حجر عسقلانى (م852ق)
نسبت داده شده که درست نیست. به نظر مى‏رسد این اشتباه از الذریعة به دیگر منابع سرایت کرده باشد؛ زیرا در الذریعة (تهرانی، 1408: ج10، 176 - 177) نیز چنین اشتباهى رخ داده است. در برخى از منابع از این شعر به عنوان قصیده نام برده شده (همو: ج20، 110؛ مهدی‌پور، 1375: 383؛ مرعشى و همکاران، 1382: ج31، 234 - 235) و در برخى منابع دیگر، با عنوان رباعى معرفى شده (مرعشى و همکاران، 1382: ج31، 234 - 235) است.
از آن‌جا که رباعى در میان اعراب مرسوم نبوده و وزن ابیات مذکور با اوزان متعارف رباعى متفاوت است به نظر مى‏رسد این دو بیت مطلع قصیده‏اى باشد که تنها دو بیت آغازین آن مشهور شده باشد.
گاهى بین ابیات فوق (رباعى ابن‌حجر/ قصیده سردابیه) با قصیده بغدادیه که باور مهدویت را نشانه گرفته خلط مى‏شود. در ربیع الثانى سال 1317ق، قصیده‏اى از محمود شکرى آلوسى (1273 - 1342ق) دانشمند اهل تسنّن مقیم بغداد _ نواده محمود آلوسى، مؤلف روح المعانی _ به نجف ارسال شد که به قصیده بغدادیه شهرت یافت. مطلع قصیده چنین بود:
أَیا عُلماءَ العَصرِ یامَن لَهُم خُبْرٌ
بِکُلِّ دقیقٍ حارَ مِن دُونِهِ الفِکْرُ

آلوسى در این قصیده رائیه، چند شبهه را درباره اصل وجود، طول عمر، غیبت و برخى ویژگى‏هاى امام عصر مطرح کرده است. وى در همین قصیده در دو بیت با طعنه چنین می گوید:
شیعیان سرداب سامرا را برتر از مکّه می ‏دانند و آن را محلّ اختفاى حضرت مهدى در دوره غیبت مى‏پندارند که روزى از آن بیرون می آید.
...


کد مطلب: 827

آدرس مطلب :
https://www.ayandehroshan.ir/article/827/شبهه-ابن-حجر-درباره-سرداب-امام-زمان-عج-رد-یه-هاى-منظوم

آینده روشن
  https://www.ayandehroshan.ir