بهار بي‌خزان
كتاب‌شناسي و نسخه‌شناسي آثار مهدوي علامه بهاري
احمد رنجبري حيدرباغي
پيش از پرداختن به نگاشته‌هاي آيت‌الله محمدباقر بهاري آشنايي اجمالي با زندگي و احوالات اين عالم بزرگوار ضروري به نظر مي‌رسد.تولد و كودكي
محمدباقر بن محمدكافي بن محمديوسف، معروف به محمدباقر بهاري در روز آخر ذي‌حجه سال 1277 قمري در روستاي بهار همدان به دنيا آمد. وي در كودكي به علت ناتواني در فراگيري از مكتب اخراج مي‌شود اما تقدير چنان بود كه ايشان بعدها جزو علماي بزرگ همدان شود. خاندان مرحوم بهاري از علماي دين بودند؛ جدّش فقيهي عالم به شمار مي‌آمد، چنان‌كه برادرش محمد‌رضا از فحول علماي نجف بود.
تحصيلات
محمدباقر تحصيلات ابتدايي خود را نزد پدر و برخي ديگر از علماي بهار فراگرفت. سپس به همدان آمد و در مدرسه آخوند ملاحسين‌قلي همداني نزد محمداسماعيل همداني به فراگيري علم پرداخت. سپس در بروجرد نزد شيخ محمود طباطبايي به دانش‌اندوزي پرداخت و در حالي كه بیست سال داشت، سطوح عالي علوم حوزوي را به اتمام رساند.
وي در سال 1297 قمري به نجف هجرت كرد و در آن‌جا رحل اقامت افكند و از محضر بزرگان بهره‌ها برد و پس از بیست سال تلاش علمي و اندوخته‌هاي بي‌كران و رسيدن به درجه اجتهاد و اخذ اجازات، در سال 1316 قمري به زادگاه خويش بازگشت.
برخي از اساتيد و مشایخ وي در نجف از اين قرارند: آخوند خراساني، ملاحسين‌قلي همداني، شيخ حسن مامقاني، علامه نوري، ميرزاحبيب رشتي، ملالطف‌الله مازندراني، شیخ محمدحسین کاظمی، سید محمدحسن شیرازی، ملامحمد ایروانی، ملامحمد شربیانی، شیخ محمد طه نجف و ... .
فعاليت‌هاي تبليغي، تصنيفي و سياسي
آيت‌الله بهاري بعد از آن‌كه به وطن بازگشت، مورد استقبال مردم قرار گرفت و از همان روزها پيوسته به تبليغ و ارشاد مردم و نيز تصنيف آثار ارزش‌مند و خدمت به دين الهي پرداخت.
پس از درگذشت حاج سيد عبدالمجيد گروسي (از مجتهدان مبرز همدان، درگذشتۀ 1318 قمري) مرحوم بهاري به خواهش اهالي شهر تصدي مناصب ديني، امامت مسجد جامع و توليت موقوفات آن را به عهده گرفت و در كنار آن به كشاورزي اشتغال داشت.
علامه بهاري از علماي كثيرالتأليف هستند و آثار مهم و ارزش‌مندي به يادگار نهاده‌اند. بهاري بيش‌تر اوقات خود را به تدريس و تأليف مي‌گذراند. از او نزديك شصت كتاب و رساله در موضوعاتي چون فقه، اصول، حديث، رجال و كلام به فارسي و عربي به جاي مانده است. مرحوم بهاري كتاب‌خانه شخصی بزرگي داشت كه شامل نسخه‌هاي نفيس بود. ایشان علاوه بر تألیف، کتب مورد نیاز خود را استنساخ می‌کردند. بیش‌تر نسخه‌هاي خطي کتاب‌خانه علامه بهاري در بخش مخطوطات كتاب‌خانه آيت‌الله مرعشي نگهداری مي‌شود.
آيت‌الله بهاري به عنوان يك روحاني انقلابي در نهضت مشروطه در همدان سهم بسزايي داشت و به نفع مشروطه دست به فعاليت‌هايي زد كه نتيجه آن برپايي جنبش‌هايي در اين باره بود. وي از مشروطه حمايت مي‌كرد و ايضاح الخطاء را در همين راستا تأليف كرد. به نظر ايشان بين مشروعه و مشروطه هيچ تعارضي وجود نداشت.
وفات
شمع وجود علامه بهاري پس از پنج دهه مجاهدت علمي و اخلاقي در ماه شعبان سال 1333 قمري در همدان خاموش گردید و در همان‌جا به خاك سپرده شد.
